Yaz geldi ve arkeolojik kazı mevsimi de açılmış oldu. Didim Apollon Tapınağı, Priene ve Milet yüzyılı aşkın süredir Alman Arkeoloji Enstitüsü yönetiminde, Alman Kazı Başkanları ve üniversiteleri tarafından “kazılan” ören yerlerinden.

Kazı izinleri her yıl Bakanlar Kurulumuz tarafından, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın görüşleri dikkate alınarak onaylanıp geçiyor. Yürütülen bu kazı çalışmalarının bilimsel niteliği, hedefleri, ve ülkemiz arkeolojisine katkıları gerçekten değerlendiriliyor mu derseniz; cevabı kuşku götürmez biçimde HAYIR.

Alman Kazı Başkanları her yıl, usulen, yıllık yapacakları çalışma programını sunuyorlar, o kadar. Genellikle her yıl Temmuz ayı sonlarında Alman kazı ekipleri Didim, Priene ve Milet’e geliyorlar, Ekim ayına kadar kimseyle ve hiçbir kurumla muhattap olmadan sürelerini tamamlayıp, üniversitelerine dönüyorlar.

Geriye kalan bizlere de acaba bu yılki kazılarda neler oldu diye hayal kurmak kalıyor. Didim’de bundan birkaç yıl önce kazı başkanı olarak görev yapan Profesöre, Belediye adına bile bir şey sormak, bilgi talebinde bulunmak mümkün mü? Üstten ve sert tavırlarla, sanki sömürge ülkesinin komutanı edasıyla iletşim kuran bir “profesör arkeolog”tu kendisi.

Yerel yönetim olarak yani ilçede yaşayan ve Apollon Tapınağı’nın gerçek sahipleri olan Didim halkı adına, Alman Arkeoloji Enstitüsü aracılığıyla kazı başkanlığından bir takım bilgiler istendi. Didim ile ilgili bilimsel arşivin ve yüzyıllar öncesine ait fotoğraf arşivinin, birer kopyalarının Belediyeye teslim edilmesi talep edildi. Aylar süren yazışmalar sonucunda gelen cevap, “yeterli personelimiz bulunmadığından arşiv çalışmasının tarafımızdan yapılması mümkün değildir” oldu. Yani bizim olan bilgiye bile erişim bu kadar zor olabiliyor bazen.

​

​

​

Yabancı kazı başkanlıkları tarafından arkeolojik kazıların sürdürüldüğü ören yerlerinde, diyelim ki, ören yerinin kullanımına yönelik yeni bir proje gerçekleştirmek istediniz. Yerel yönetim olarak tuvalet sorununu, otopark sorununu, yol sorununu çözmeniz gerekiyor. İşte o zaman, koruma kurullarının kararı yetmez, mutlaka ilgili kazı başkanının görüşü ve onayı gerekir.

Kazı başkanına yazılır, cevap gelmez, aradan 2 yıl geçer, çaresizce beklersiniz kazı başkanının “bilimsel görüşünü”.

Didim’de yürütülen kazı çalışmaları son yıllarda iyice anlaşılması zor bir hal aldı. Apollon Tapınağı içinde bekleyen onarımlar, rekonstüriksiyon çalışmaları ve en önemlisi tapınağın çok ciddi bir drenaj sorunu varken, bir bakıyorsunuz bu yıl eski bir Ortodoks kilisesi olan, günümüzde cami olarak kullanılan, mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait Aya Yani Kilisesi çevresinde kazı çalışmaları yapılıyor.

"Neden?" diye sorsanız, mutlaka bir bilimsel açıklaması vardır. Ama esas neden şu: Alman Kazı Başkanlıklarının aslında ne doğru düzgün bütçesi var ne de kısa sürede kazıları tamamlayıp, yeni bilimsel çalışmaların önünü açmak gibi bir amaçları var. Tek dertleri kazı haklarını kaybetmemek.

Ben Didim’de yaşayan ve en önemlisi ülkemizin köklü üniversitelerinden birinde arkeoloji ve sanat tarihi eğitimi almış bir vatandaş olarak, biliyorum ki, bilimsel çalışma teknikleri ve yeterlilikleri bakımından bizim üniversitelerimiz çok ama çok iyi durumda.

Türk kazı başkanları tarafından çalışma yürütülen pek çok ören yeri var ve her yıl yeni bulgularla bizi sevindirmeye devam ediyorlar. Bilimsel yayınlarını yapıyorlar, kurullarla ve yerel yönetimlerle uyumlu çalışmalar yürütüyorlar.

Didim, Priene ve Milet’e talip olan Türk üniversiteleri, arkeologlar yok mu? Yoksa bir yüz yıl daha Alman arkeologlar yerel halka ve bu ülkenin kültür tarihinin yeni bilgilerle zenginleştirilmesine kayıtsız bir şekilde Temmuz ayında gelip Ekim ayında gitmeye devam mı edecekler?